Order of Malta

Dzieje Zakonu w Polsce

Tradycje obecności Joannitów w Polsce sięgają XII wieku, kiedy to uczestniczący w wyprawach krzyżowych książę Henryk Sandomierski ufundował komandorię w Zagości, zniszczoną podczas najazdu mongolskiego. Joannici uczestniczyli w bitwie pod Legnicą 9 kwietnia 1241 roku. Zabytki pojoannickie spotyka się na Śląsku, Pomorzu i terenach Baliwatu Brandenburskiego, należących obecnie do Polski. Jednak szczególne znaczenie miała fundacja księcia Mieszka III Starego i biskupa poznańskiego Radwana, przekazująca joannitom kościół św. Michała Archanioła w Poznaniu i istniejący przy nim szpital. Powstała w ten sposób Komandoria Poznańska, która została rozwiązana dekretem władz pruskich o likwidacji instytucji zakonów katolickich na podległym sobie terytorium. Kościół poznański z czasem przyjął tytuł patrona Zakonu Świętego Jana Jerozolimskiego za Murami. Kawalerami maltańskimi byli m.in: Piotr Kochanowski, bratanek poety Jana, tłumacz dzieła Torquato Tasso „Jerozolima wyzwolona”, Paweł Czarniecki, brat hetmana Stefana, książę Józef Poniatowski – z nominacji cara Pawła. Jedynym polskim uczestnikiem Wielkiego Oblężenia Malty z 1565 r. był kawaler maltański Szymon Łatkowski, wynagrodzony po powrocie do kraju tytularną komandorią kościańską.

W czasie zaborów polscy kawalerowie maltańscy należeli do Związku Śląskich Kawalerów Maltańskich, Wielkiego Przeoratu Czech i Austrii oraz “in gremio religionis”.

Po odzyskaniu niepodległości 21 czerwca 1920 roku w Poznaniu utworzono Związek Polskich Kawalerów Maltańskich, którego pierwszym prezydentem został Ferdynand książę Radziwiłł ordynat ołycki i przygodzicki, długoletni poseł do Reichstagu, gdzie był prezesem Koła Polskiego, a także członek Izby Panów. Do czasu wyboru marszałka, przewodniczył on obradom Sejmu Ustawodawczego. Członkowie nowopowstałego Związku aktywnie uczestniczyli w walce o powstanie niepodległego Państwa Polskiego, uczestnicząc w Powstaniu Wielkopolskim, w walkach Korpusu Polskiego czy też obronie Lwowa. W czasie dwudziestolecia międzywojennego aktywnie uczestniczyli w organizacjach gospodarczych, ziemiańskich, myśliwskich. Organizowali służbę dyplomatyczną. Wielu przypłaciło to potem życiem już w pierwszych miesiącach II wojny Światowej.

Związek Polskich Kawalerów Maltańskich w okresie międzywojennym sprawował opiekę nad szpitalikiem w Rychtalu i nad szpitalem w Rybniku, otrzymanymi od Związku Śląskich Kawalerów Maltańskich. Próbowano utworzyć Korpus Sanitarny oparty na wzorach włoskich, którego struktury medyczne miały stanowić autonomiczną część polskiej wojskowej służby zdrowia. W zamyśle Sztabu Generalnego w każdym z 10 okręgów wojskowych miał powstać wojskowy szpital maltański, podlegający ochronie zgodnie z konwencjami genewskimi i haskimi. Niestety plany te przerwał wybuch wojny.

Tytuł Baliwa Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji przyjęli: Józef Piłsudski, Ignacy Mościcki, Aleksander kardynał Kakowski, August kardynał Hlond. Tuż po wybuchu wojny w 1939 roku w Warszawie powstał „ad hoc” Wojskowy Szpital Maltański w Warszawie przy ul. Senatorskiej w gmachu Resursy Kupieckiej (obecnie ambasada belgijska). Apel radiowy do warszawiaków o pomoc rzeczową i wolontariuszy poszedł w eter 6 września, a już dzień później szpital mógł nieść pomoc ofiarom niemieckich bombardowań. W ciągu pięciu lat działalności Szpital Maltański udzielił pomocy ok. 15 tys. rannych i chorych. Przeszkolono ponad 400 pielęgniarek i sanitariuszek z organizacji podziemnych. W szpitalu pracowało w sumie blisko 500 osób ochotniczego personelu. Warto pamiętać, że placówka maltańska była nazywana szpitalem polskiej konspiracji, między innymi to tu leczono uczestników zamachu na Franza Kutscherę. Lekarze szpitala uruchomili też przychodnię dla ludności żydowskiej, która na skutek restrykcyjnych zarządzeń niemieckich pozbawiona była opieki medycznej. Szpital działał przez cały czas oblężenia Warszawy, okres okupacji i Powstania Warszawskiego.

Po wojnie działalność Związku Polskich Kawalerów Maltańskich ogniskowała się na zachodzie Europy, choć funkcję prezydenta ad interim ZPKM (tymczasowo) pełnił pozostający w kraju Janusz książę Radziwiłł. W oczach władz komunistycznych maltańska działalność uchodziła za reakcyjną i z tego powodu została zakazana. To było też przyczyną faktu, że kard. Stefan Wyszyński, który w 1957 r. został baliwem, nie przystąpił do Związku Polskich Kawalerów Maltańskich, ale został członkiem Zakonu „in gremio religionis”. W tym czasie działalność koncentrowała się w dwóch głównych ośrodkach – w Rzymie i Londynie. Z Rzymem związany był Emeryk hr. Hutten-Czapski, który przez trzy kadencje był prezydentem ZPKM. Związek dysponował tam apartamentem, który stał się przystanią dla ogromnej rzeszy polskich naukowców odwiedzających Wieczne Miasto.

Londyn był siedzibą rządu emigracyjnego, ale także władz Związku Polskich Kawalerów Maltańskich. Należy zauważyć, że wielu członków Związku pełniło jednocześnie odpowiedzialne funkcje we władzach na uchodźstwie, tworząc elity środowisk emigracyjnych. Dość wspomnieć nazwiska ministra Augusta Zaleskiego, gen. Stanisława Kopańskiego czy gen. Władysława Andersa, który jeszcze zanim został przyjęty do Zakonu został odznaczony krzyżem „Pro Merito Melitensi” za wyprowadzenie polskich sierot z „nieludzkiej ziemi” – sowieckiej Rosji. Fakt, że Związek przetrwał poza granicami kraju, był też jednym z elementów ciągłości niepodległych instytucji życia publicznego, wbrew niewoli komunistycznej w kraju.

W wolnej Polsce po 1989 roku

Wznowienie działalności Związku Polskich Kawalerów Maltańskich w Polsce nastąpiło podczas Konwentu na Zamku Królewskim w Warszawie 14 października 1992 roku. Na początku Związek realizował pomoc za pośrednictwem Fundacji Św. Jana Jerozolimskiego ” Pomoc Maltańska”. Na podstawie umowy Fundacji z parafią p.w. św. Jana Jerozolimskiego za Murami w Poznaniu powstała Specjalistyczna Przychodnia Onkologiczna ” Pomoc Maltańska ” zajmująca się diagnostyką i leczeniem nowotworowych chorób piersi u kobiet. Takich diagnoz wykonano 87 tysięcy.

Na następne dzieła nie trzeba było długo czekać: Środowiskowy Dom samopomocy – Dom Pomocy Maltańskiej w Puszczykowie koło Poznania, Warsztaty Terapii Zajęciowej Fundacji Polskich Kawalerów Maltańskich w Poznaniu (obecnie w dwóch filiach) – opiekujące się osobami dorosłymi, niepełnosprawnymi umysłowo, Centrum Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym i Ich Rodzinom w Krakowie, prowadzące również integracyjne przedszkole, poradnię dla dzieci z autyzmem, poradnię zdrowia psychicznego i poradnię logopedyczną. Powiatowy Szpital Pomocy Maltańskiej Błogosławionego Gerarda w Barczewie pod Olsztynem (70 łóżek) dla chorych pozostających w stanie śpiączki, Dom Pomocy Społecznej Michała Archanioła dla osób upośledzonych umysłowo i psychicznie chorych z oddziałem dla osób z chorobą Alzheimera w Szyldaku koło Ostródy (80 osób).

W 2013 roku w Poznaniu powstało Centrum Pomocy Maltańskiej „Komandoria”, w którym zlokalizowano Maltańskie Gabinety Specjalistyczne, filię Warsztatów Terapii Zajęciowej, Centrum Geriatryczno-Gerontologiczne oraz Oratorium Maltańskie, gdzie udziela się pomocy w zakresie szkoły podstawowej dla uczniów ze środowisk ubogich i patologicznych. Dodatkowo organizowane są obozy dla osób niepełnosprawnych w Szczyrzycu oraz pielgrzymki do Lourdes. Z kolei Maltańska Służba Medyczna organizuje opiekę medyczną podczas uroczystości religijnych i pielgrzymek, w tym papieskich wizyt w Polsce.

Osobne miejsce zajmuje Opłatek Maltański. W okresie bożonarodzeniowym, w blisko 30 miastach, osoby ubogie i samotne zapraszane są do restauracji na wieczerze wigilijną, spotkanie z przedstawicielami Zakonu, hierarchami kościelnymi i przedstawicielami władz samorządowych, podczas której dorośli otrzymują prezenty w postaci produktów żywnościowych a dzieci zabawki i książki.


Zmarli członkowie Zakonu

Anna z hr. Branickich Tadeuszowa Wolska + Warszawa, 13 IV 2023

Andrzej Potworowski + Warszawa, 2 III 2023 r.

Krzysztof hr. Mańkowski + Poznań, 19 I 2023

Ojciec Przeor Régis N. Barwig + Oshkosh, USA, 31 XII 2022

J.O. Książę Jan Leon Lubomirski +Lozanna, Szwajcaria 11 XII 2022

Edward Mroczkowski + Warszawa, 5 IX 2022

Stanisław Dwernicki + Paryż, 13 II 2022

Kazimierz hr. Plater-Zyberk + Ottawa, Kanada 2 XI 2021

Stanisław Deskur + Kraków, 12 IX 2021

Róża Kubiak + Kraków, 16 VI 2021

Maciej Morawski + Paryż, 6 VI 2021

Juliusz Karski + Warszawa, 15 III 2021

Andrzej Krzeczunowicz + Warszawa, 17 XI 202o

Damian Zadeberny + Gliwice, 2 X 2020

Grażyna Zengteler + Poznań, 15 IV 2020

Władysław hr. Tarnowski + Paryż, 23 I 2020

Adam Michalski + Genua, 24 I 2020

Stanisław August Morawski + Rzym, 23 XII 2019

Jerzy ks. Czartoryski + Ottawa, 17 XI 2019

Jego Królewska Wysokość Antoine ks. de Bourbon-Siciles + Pully, Szwajcaria, 11 XI 2019

Krystian hr. Poniński + Paryż, 3 IX 2019

Augustyn Ponikiewski + Poznań, 3 III 2018

Paweł Zdzisław Tarnowski + Calgary, 25 I 2018

Izabela z ks. Czetwertyńskich Filipowa du Bois d’Aische + Bruksela, 5 X 2017

Roger Morawski + Port Hope, Kanada, 2 VII 2017

Zenon Stępniowski + Poznań, 17 VI 2017

Maciej Bednarkiewicz + Warszawa, 11 XI 2016

Walter Zachariasiewicz + Waszyngton, 21 IX 2016

JEm. Ksiądz Franciszek Kardynał Macharski + Kraków, 2 VIII 2016

JE. Arcybiskup Zygmunt Zimowski + Dąbrowa Tarnowska, 12 VII 2016

Helena z Kęszyckich Stanisławowa Deskur + Kraków, 8 IV 2016

Witold Sulimirski – ur. 18 maja 1933, zm.10 lutego 2016

Andrzej Stanisław hr. Ciechanowiecki – ur. 28 września 1924, zm. 2 listopada 2015

Ojciec Leon Brzezina OMI – ur. 16 lutego 1935, zm. 5 października 2015

Dominik hr. Rey – zm. 11 listopada 2015

Andrzej hr. Broel-Plater – zm. 10 listopada 2014

Józef Skarbek-Borowski – zm. 30 sierpnia 2014

Julia hr. Potocka – zm. 31 stycznia 2014

Jan de Virionur. 20 stycznia 1924 – zm. 16 listopada 2013

Julian Żołnierkiewiczur. 23 maja 1931 – zm. 25 października 2013

Józef Glempur. 18 grudnia 1929   – zm. 23 stycznia 2013

Maria Krystyna Altenburgur. 08 grudnia 1923 – zm. 02 października 2012

Tomasz hr. Ostrowski – zm. 14 lipca 2012

JE Ksiądz Infułat Witold Kiedrowski – zm. 20 stycznia 2012

Andrzej Meeson – zm. 7 stycznia 2012

Andrzej Maria Deskur  ur. 29 lutego 1924 – zm. 3 września 2011

Fra’ Władysław Macharski  Kawaler Sprawiedliwości po Ślubach Czasowych  ur.  1925 – zm. 10 czerwca 2010

Zygmunt Antoni Franciszek Michałowskiur. 10 marca 1918 – zm. 11 lipca 2010

Juliusz Rawita hr. Ostrowskiur. 25 czerwca 1923 – zm. 11 lipca 2009

Andrzej Rozmarynowiczur. 4 lutego 1923 – zm 29 czerwca 1999

Jan hr. Badeni ur. 15 lutego 1921 – zm. 25 października 1995

Emeryk August Wojciech Hutten-Czapski ur. 21 sierpna 1897 zm. 31 stycznia 1979

Książę Janusz Franciszek Ksawery Józef Labre Bronisław Maria Radziwiłłur. 3 września 1880 – zm. 4 październik 1967

Hrabia Alexander Ludwik Wodzicki ur. 24 listopad 1860 – zm. 11 sierpnia 1941

Zygmunt Klemens Ścibor-Marchocki ur. 30 września 1877 – zm. 1940

Alfred Stefan Franciszek Chłapowski ur. 5 październik 1874 zm. 19 luty 1940

Bogdan Franciszek Serwacy Hutten-Czapski ur. 13 maja 1851 – zm. 7 września 1937

Kawaler Maltański Bartłomiej Nowodworski, komandor poznańskiur. 1552 – zm. 1625

Fundacja Polskich Kawalerów Maltańskich "Pomoc Maltańska"

ul. Świętojańska 1, 61-113 Poznań